Limburgers mochten hun stem verheffen

Wie is zij en wat drijft haar? Lea Bouwmeester, jarenlang zorgexpert in de Tweede Kamer (PvdA), is de laatste dagen niet weg te denken uit het dagelijkse nieuws. Nummer 1 sprak haar de dag voordat het nieuwe toekomstscenario bekend werd gemaakt op 23 april, waarin ze na intense weken van overleg met hordes betrokkenen de schets presenteerde voor de nieuwe gezondheidszorg in Zuid-Limburg.

Door Jos Benders, arts-redacteur

Bouwmeester, gevraagd om het proces te leiden: ‘Wat me drijft, is mensen die niet de sterkste positie hebben een stem geven. Ik ben altijd op zoek naar: wat wordt niet gehoord en wie wordt niet gezien? En: welk idee ligt er op de plank en wat kunnen we samen beter dan alleen?’

Hoe kwamen ze bij u uit voor deze monsterklus?
‘Ik heb vroeger heel grote, landelijke, complexe vraagstukken mogen begeleiden door eerst de clou te ontrafelen en vervolgens te kijken hoe we iedereen recht kunnen doen. Vanuit die ervaring ben ik gebeld door Joep de Groot, bestuursvoorzitter CZ, en David Jongen, CEO Zuyderland.’

Heeft u het zelf ook als een monsterklus ervaren?
Peinst even, waarna: ‘Het is een heel complex vraagstuk, maar we leven ook in een tijd van heel complexe vraagstukken. Geen enkel vraagstuk is nog maar door één partij te beantwoorden. En eerlijk gezegd vind ik dat ook leuk, die complexiteit. Niet alleen op inhoud, maar ook qua mensen, veel mensen, verschillende belangen. Ik ben ervan overtuigd dat er altijd meerdere waarheden zijn en dat je de gezamenlijke waarheid sámen kunt maken. Het is oplosbaar, altijd. In die zin is het geen monsterklus.’

Altijd?
‘Als je ervan uitgaat dat de wereld vluchtig is, onzeker, complex en antwoorden kent die voor meerdere uitleg vatbaar zijn, dan kun je volgens mij altijd tot een oplossing komen. Mits je vermijdt te denken in een tegenstelling. Heel vaak wordt gedacht: het is zwart of wit, ja of nee. Ik denk dat er meerdere waarheden zijn. Hoe brengen we die bij elkaar?’

En toen moesten er resultaten komen?
‘In de zomer lag er een scenario waarin het leek dat van één ziekenhuis, Heerlen, het licht uit zou gaan. Dat is veranderd. We hebben gekeken naar wat er feitelijk kan met de behoeften van mensen, wat de mogelijkheden zijn van het personeel. Hieruit is een eerste tussenscenario gekomen. Daaruit blijkt dat je veel zorg, zo’n vijfentachtig procent, dicht bij huis kan organiseren. Maar dat je wel de complexe spoedzorg moet gaan opschalen om ervoor te zorgen dat er een volledig topteam klaarstaat met de juiste apparaten en mensen die de zorg kunnen leveren.’

U stelt: de burgers zijn onderdeel van het proces. Hoe kon u dat streven borgen?
‘Alles wat we doen of deden, maken we openbaar. Alle gesprekken, de probleemstelling vooraf. We wogen criteria en randvoorwaarden af die we toetsbaar hebben opgesteld aan de hand van wat er allemaal is ingebracht. Al die informatie is terug te vinden op de websites van Samen Zorgen en die van Burgerkracht. Op die wijze is de afweging te controleren. Nu is het zeker zo dat er altijd mensen zijn die het er niet honderd procent mee eens zijn. Waar het om gaat, is of we een logische redenatie volgen. Met medenemen van de vragen die leven en de mogelijkheden die er zijn. Dus niet iets vanuit achterkamertjes.’

Burgers maakten zich zorgen om de zorg.
‘Het uiteindelijke scenario gaat brengen dat goede zorg, binnen alle veiligheidsnormen, beschikbaar blijft. Op delen worden er zelfs verbeteringen aangebracht. Ook kunnen sommige dingen slimmer worden georganiseerd, zoals de zorg voor kwetsbare ouderen die spoedzorg nodig hebben. En mensen met meerdere problemen tegelijk: sociaal en medisch. Feitelijk tonen we aan dat de zorg beschikbaar blijft, dat is belangrijk voor de gemoedsrust.’

Vanwaar uw heilige geloof in uiteindelijk een nuttige uitkomst die ook breed zou worden omarmd?
‘We laten zien wat we overal van mensen hebben gehoord, we laten zien wat we ermee hebben gedaan, we tonen de uitkomst. En in bestuurskundige termen geldt: als je dat kan laten zien en mensen zien welke afwegingen je hebt gemaakt, zullen de uitkomsten ook eerder worden geaccepteerd.’

Alles begon bij Zuyderland en de opheffing van een spoedpost. Verdiende de kliniek de hoon die eruit voortkwam?
‘Het was niet de bedoeling dat het in de zomer zo naar buiten kwam, maar dat is wel gebeurd. Op zo’n moment weten mensen wel nog wat ze hebben, ze weten niet wat ze krijgen. Ze weten evenmin welke afweging er is gemaakt. Dus ik snap heel goed dat mensen daar heel onzeker, bang en sommigen zelfs boos over werden. Wat ik echt heel knap vindt, is: je kunt iets in eerste instantie niet heel handig doen, als je dat maar herstelt. En dat hebben ze echt gedaan door een Regietafel op te zetten, met brede verkenning en grote dialogen met burgers. Ook waren er kleinere dialogen in de wijk, ook mensen met een verstandelijke beperking kregen een stem alsook mensen uit de dak- en thuislozenopvang. Hun allen de regie geven aan de Regietafel, dat vind ik ongelooflijk dapper. Dus goed dat burgers in opstand kwamen. Daardoor ontstond ruimte om samen een beter plan te maken.’

De onafhankelijke voorzitter besluit met: ‘Als ik zie hoe het ziekenhuis de samenwerking met iedereen is aangegaan, dan vind ik dat echt een groot voorbeeld van hoe je iets goed kan maken en dit in tweede instantie op een heel goede manier kan organiseren. Dat geldt zeer zeker ook voor CZ, dat met het idee kwam: dit moeten we samen doen, de zorg is van ons allemaal. In dat opzicht vormden het ziekenhuis en CZ een prachtig duo als opdrachtgever, waarvan ook de minister, net als de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd, heeft gezegd: “Dit is een voorbeeld voor het land”.’