Zomer 2023 richtte Health Foundation Limburg (HFL) een zesde fonds op, het Beweegonderzoekfonds Limburg. ‘Omdat bewegen belangrijk is’, zegt directeur Ineke Griede. ‘Het is een remedie tegen overgewicht, goed voor de geest en een bewezen recept om ziektes buiten de deur te houden. Onmisbaar als we echt werk willen maken van preventie. Met ons nieuwe fonds ondersteunen we wetenschappelijk onderzoek en zoveel mogelijk initiatieven die mensen aan het bewegen zetten.’

Door JOS CORTENRAAD | Fotografie PAUL ROUS

De gezondheidszorg in Nederland (en daarbuiten) is nog altijd bijna volledig gericht op cure, op het behandelen en genezen van ziektes en aandoeningen.‘Niks mis mee natuurlijk’, zegt Ineke Griede, ‘maar tegelijk zouden we veel meer aandacht moeten besteden aan preventie. Voorkomen is beter dan genezen, luidt een oud en wijs spreekwoord, maar in de praktijk komt daar nog te weinig van terecht. We wéten dat overgewicht een trigger is voor hart- en vaatziekten, diabetes, gewrichtsproblemen en nog veel meer. We wéten dat roken en vapen funest zijn voor de longen. We wéten dat eenzaamheid en sociaal isolement zorgen voor mentale klachten. We wéten dat stress hoge bloeddruk veroorzaakt, dat bewegen lichaam en geest fit houden.’

Betaalbaarheid

Het besef dat het accent meer moet komen te liggen bij preventie groeit. Artsen en wetenschappers hameren er voortdurend op. Ook in het licht van de betaalbaarheid van de zorg. ‘De zorg loopt tegen capaciteitsgrenzen aan’, vervolgt Ineke die sinds vier jaar aan het hoofd staat van HFL. Samen met een team van fondsenwervers worden jaarlijks enkele miljoenen euro’s geworven voor verschillende wetenschappelijke onderzoeksprojecten op het gebied van kanker, hart- en vaatziekten, alzheimer, hersen- en zenuwziekten, maar ook kinderziekten en sinds kort voor bewegen. Dit onderzoek vindt plaats in het Maastricht UMC+ en partnerziekenhuizen in Limburg.

‘Ziekenhuizen, huisartsen, zorghuizen; ze kampen met personeelstekort terwijl de vraag blijft groeien. Daarnaast rijzen de kosten de pan uit. Elk jaar geven overheid en burgers méér uit aan zorg. Dit jaar honderdvijfenvijftig miljard euro; een op de zeven werknemers heeft een baan in de zorg. Zonder ongewijzigd beleid wordt dat in 2040 een op de vier. Betaalbare zorg voor iedereen wordt onhoudbaar. Natuurlijk, er zijn technische innovaties, er is AI, maar we zullen de vraag moeten terugdringen. En wat is dan de oplossing? Precies, preventie.’

Gezond leven

Veel onderzoeken richten zich op de impact van leefstijl. ‘Neem de alzheimercampagne We zijn zelf ons medicijn. Onderzoek toont aan dat je met een gezonde leefstijl het risico op alzheimer met veertig procent kunt beperken. De Vinci-studie is gericht op de relatie tussen leefstijl en borstkanker. Het Maastricht UMC+ is denk ik wel een voorloper’, vat ze samen. ‘Als in al die onderzoeken iets komt bovendrijven, dan is het wel de invloed van leefstijl op de gezondheid van mensen. Een open deur? Misschien, maar niet voor iedereen. Gezond leven is nog niet zo eenvoudig. De verleidingen zijn groot, onze maatschappij is vergeven van ongezond eten en drinken, op elke straathoek. Vapen is in korte tijd de nieuwe verslaving geworden van miljoenen. De mobiele telefoon maakt ons passief. Bewegen is bepaald niet meer de normaalste zaak van de wereld. In Nederland is al bijna twintig procent van de bevolking obese. Nog maar de helft van de VS, maar we halen snel in. Aan ons, de wetenschap en de artsen, om aan te tonen dat een andere leefstijl het verschil maakt. Door meer te bewegen, bereik je snel gezondheidswinst. Bijvoorbeeld diabetes type 2 kun je fors verminderen en je hebt geringere kans op hoge bloeddruk, op problemen met de organen en infarcten.’

Eigen omgeving

En daarom heeft HFL in samenwerking met het Beweeghuis van het Maastricht UMC+ dat Beweegonderzoekfonds Limburg in het leven geroepen. ‘Om onderzoeksprojecten te steunen zoals bijvoorbeeld de Pieter Challenge. ‘Mensen gaan twaalf weken lang in groepsverband in hun eigen wijk wandelen onder leiding van beweegcoaches. Het initiatief is laagdrempelig en gratis. Daarna bieden we de mogelijkheid om door te wandelen in een regulier beweegprogramma. Aan dit initiatief is onderzoek verbonden. Deelnemers volgen we een jaar lang en we meten hun fysieke, mentale en sociale welbevinden. Het eerste wetenschappelijke onderzoek toont mooie resultaten. Mensen zijn enthousiast, voelen zich gezonder en zeggen vooral ook het sociale aspect te waarderen.’

Meer weten over HFL en het Beweegonderzoekfonds Limburg? Kijk op https://www.hfl.nl/fondsen.

Maastricht UMC+ koploper in preventie

Het pleidooi van directeur Ineke Griede van Health Foundation Limburg voor meer preventie in de zorg, is Lieve Vonken uit het hart gegrepen. ‘Maar’, zegt de adviseur Preventie en Vitaliteit bij het Maastricht UMC+, ‘we dóén al heel veel aan preventie. We lopen in Zuid-Limburg zelfs voorop, alleen heeft de buitenwacht dat nog niet in de gaten. Gelukkig hebben we nu de middelen en de mensen om nog een versnelling hoger te schakelen.’

Lieve Vonken is onderzoeker en werkt daarnaast voor het team dat het Maastricht UMC+ als Kennis- en Expertisecentrum Preventie en Vitaliteit ondersteunt en faciliteert. ‘Nooit van gehoord zeker’, zegt ze. ‘Dat geldt zelfs voor veel artsen in het ziekenhuis en onderzoekers in de universiteit. Geen probleem, daarom is het team namelijk opgericht: laten zien dat preventie een prioriteit is in zowel het ziekenhuis als de faculteit FHML. Het team is ook nadrukkelijk een samenwerkingsproject van universiteit en ziekenhuis. Het ondersteunt de positionering van het Maastricht UMC+ als Kennis- en Expertisecentrum Preventie en Vitaliteit, waarmee we impact willen maken in de regio en heel Limburg. Met concrete projecten en programma’s op basis van wetenschappelijk onderzoek die bewijzen dat met preventie enorm veel gezondheidswinst te behalen valt.’

Veertig resultaten

Het team is opgericht in 2024, dat klinkt toch als iets nieuws. ‘Jawel’, vervolgt de in Maastricht opgeleide wetenschapper, ‘maar we zijn niet op nul begonnen. Preventie was al een speerpunt bij de oprichting van de medische faculteit in 1976 en er lag al een stevig fundament vanuit de strategische koers van het Maastricht UMC+: Gezond Leven. We hebben, samen met veel collega’s, in kaart gebracht wat er allemaal al gebeurt op het gebied van preventie en vitaliteit. We kwamen tot meer dan veertig aansprekende resultaten. Neem de Gezonde Basisschool van de Toekomst, gericht op gezond eten en bewegen voor de basisscholen. @ease, gericht op mentale gezondheid voor jongeren. We zijn zelf het medicijn, om alzheimer af te remmen. COACH, om overgewicht tegen te gaan. SuperFIT, Goedkoop Gezonde Voeding, Partner in Balans. Echt te veel om op te noemen, vanuit echt alle disciplines in het ziekenhuis en de faculteit. Het Maastricht UMC+ is dus wel degelijk heel druk met preventie.’

Vitaliteitsloket

Nog een aansprekend voorbeeld is het Vitaliteitsloket, open sinds 2024.‘Hier kunnen patiënten terecht die zijn doorverwezen door onze zorgprofessionals’, legt Anke Vroomen, teamleider van het Vitaliteitsloket, uit. ‘Veelal mensen die het advies hebben gekregen om hun leefstijl aan te passen. Meer bewegen, stoppen met roken bijvoorbeeld, afvallen, gezonder eten. Of mensen die het mentaal moeilijk hebben, eenzaam zijn of kampen met geldproblemen. Mooi die adviezen van zorgverleners. Maar hoe doe je dat, afvallen, stoppen met roken, een sportclubje vinden? Voor dat soort gesprekken heeft de zorgverlener geen tijd en dat geldt eigenlijk ook voor de huisarts. Bij het Vitaliteitsloket hebben we wel de tijd en weten we de weg.’

Zorgnetwerk

Inmiddels werken er drie ervaren adviseurs bij het Vitaliteitsloket die meer en meer inzicht krijgen in het zorgnetwerk. ‘Vooral hier in Zuid-Limburg’, vervolgt Anke Vroomen. ‘We verwijzen naar diëtisten, leefstijlcoaches, fysiotherapeuten en andere deskundigen. Maar ook naar organisaties zoals Maastricht Sport en het Beweeghuis. Zij weten waar de sport- en wandelclubjes zitten, de buurthuizen met activiteiten, de sportscholen. Veelal laagdrempelige en betaalbare opties dicht bij huis, vaak zelfs gratis, waar mensen in een goede en ontspannen sfeer fitter kunnen worden. Waar ze sociale contacten vinden en meedoen aan de maatschappij. Want een medische behandeling of ingreep is één ding, herstel en gezond blijven heeft ook alles te maken met een gezonde leefstijl. Bewegen, voeding en sociale contacten.’

Preventie werkt

Voorlopig is het alleen open voor patiënten die zijn doorverwezen door de artsen van het Maastricht UMC+. Het is echter de bedoeling om het loket breder toegankelijk te maken. ‘Samen met Zuyderland, waar ook zo’n loket functioneert’, weet Anke, ‘MIK & PIW Groep, en hopelijk meer instellingen. We willen heel Limburg bedienen. Na de eerste onderzoeken kunnen we al aansprekende resultaten overleggen. Van de vierhonderd patiënten die we vorig jaar zagen, zijn er driehonderd daadwerkelijk actief aan de slag gegaan met hun leefstijl, meestal in clubverband. Verder onderzoek moet aantonen of ze ook gezonder zijn, maar daar heb ik weinig twijfels over. Eerdere studies laten zien dat preventie werkt. Minder mensen belanden in het ziekenhuis, herstellen sneller.’

Lopend naar de OK

Wetenschappelijk onderzoek is ook de basis voor een aantal preventieprogramma’s binnen het ziekenhuis zelf. Zo is er het programma Lopend naar de OK. ‘Patiënten die geopereerd worden, hoeven zich pas vlak vóór de operatie te melden en niet een dag eerder zoals gebruikelijk’, vertelt Rafke Briels, projectleider bij Preventie en Vitaliteit. ‘Dat geeft minder stress, mensen houden meer de eigen regie en vinden dat prettig. Het lijkt erop dat mensen sneller herstellen van de operatie. Bovendien scheelt het de kosten van een dure opnamedag. De pilot met deze aanpak bij onder andere darmoperaties was succesvol en wordt verder uitgebreid.’

Bewezen succesvol is ook het programma Preklinische optimalisatie. Ofwel: gezonder erin, gezonder eruit. Rafke: ‘Het idee is om zo fit mogelijk een opname in het ziekenhuis te ondergaan. Dat kan door in de aanloop naar de ingreep te bewegen, gezonder te eten met meer eiwitten. Hiermee is inmiddels in wetenschappelijke studies veel ervaring opgedaan en de effecten zijn heel positief. Daarom willen we het nu verder uitrollen. Vaak gaan de patiënten na de operatie door met bewegen en gezond eten. Dubbele winst dus en perfect passend in de preventiegedachte.’

Financiering

Preventie is dus een prioriteit bij het Maastricht UMC+. Knelpunt blijft de financiering. ‘Klopt’, rond Lieve af. ‘Maar hoe meer we bewijzen dat de programma’s werken, hoe interessanter het wordt voor de verzekeraars. En natuurlijk zijn we blij met de steun van het nieuwe Beweegonderzoekfonds Limburg. Elke euro vindt zijn weg naar onderzoekers en faciliteiten. Preventie is één remedie om de zorg betaalbaar en bereikbaar te houden.’